Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği Hakkında

İşbu bilgi notu, 10.01.2015 tarihli ve 29232 mükerrer sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ve 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun 61 inci, 62 inci, 63 üncü ve 84 üncü maddelerine dayanılarak hazırlanan Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği hakkında tarafınızı bilgilendirmek amacıyla tanzim edilmiştir.

Yönetmelik, ticari reklamlara ilişkin getirilecek sınırlamalar ile bu reklamlarda uyulması gereken usul ve esaslar hakkında düzenlenmiştir. Yönetmelik hükümleri başlıklar halinde ve özetle aşağıda açıklanmaktadır.

TEMEL İLKELER

İşbu yönetmeliğin içeriği incelendiğinde, dayanağı olan 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun doğrultusunda, tüketiciyi koruduğu, ticari reklamların doğruluk ve dürüstlük ilkeleri doğrultusunda olmasını amaçladığı, aldatıcı ve yanıltıcı içerikte bulunmamasını esas aldığı görülmektedir. Dolayısıyla yönetmeliğin 5. maddesinde bu hususa ilişkin temel çerçeve çizilmiştir. Buna göre reklamlar;

1. a) Genel ahlak kurallarına aykırı ifade ya da görüntüler içeremez.
2. b) Kamu sağlığını bozucu nitelikte olamaz.
3. c) Kamu düzenini bozan, şiddet hareketleri ile yasa dışı veya kınanacak davranışlara yol açan, göz yuman, bu davranışları özendiren veya destekleyen unsurlar içeremez.

ç) Hasta, çocuk, yaşlı ve engellileri istismar edici ifade ya da görüntüler içeremez.

1. d) Dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefî inanç, din, mezhep ve benzeri özelliklere yönelik kötüleme, istismar, ön yargı veya ayrımcılık içeremez.
2. e) İnsan onuru ve kişilik haklarını zedeleyici biçimde yapılamaz.
3. f) Önceden izin alınmadan, hiç kimsenin özel ya da sosyal yaşamına dair ifade veya görüntüler içeremez; reklamlarda o kişiye atıfta bulunulamaz; kişinin özel mülkü, ilgili ürüne ya da organizasyona verilmiş kişisel onay etkisi oluşturacak şekilde görüntülenemez veya belirtilemez.
4. g) Tüketicilerin korkularını ve batıl inançlarını istismar edemez.

ğ) Hastaların tedavi öncesi ve sonrasına ait ifade ya da görüntüler içeremez.

1. h) Toplumu endişeye sevk edici veya yanıltıcı biçimde; hastalık, yaralanma ve benzeri bir durumla ilgili ifade ya da görüntüler içeremez.

ı) Güvenlik kurallarının gözetilmediği ve güvenlik açısından tehlike oluşturabilecek uygulama ve durumlarla ilgili hiçbir sunum ya da tanımlama içeremez.

REKLAMLARIN AYIRT EDİCİ OLMASI

İlgili yönetmeliğe göre, biçimi ve yayınlandığı mecra ne olursa olsun, reklamın reklam olduğu açıkça anlaşılmalıdır. Gerek görsel gerek işitsel açıdan, gerekse herhangi bir mecrada yayınlanan yazı, yayın ve program ile özdeşleşmiş bir başlık, logo, set veya müziğin bir reklamda kullanılması halinde, reklamın ve mesajın tüketiciler tarafından kolaylıkla ayırt edilebilir ve fark edilebilir olması aranmıştır.

Bu düzenleme, aşağıda açıklanacağı üzere örtülü reklam yasağını da beraberinde getirmektedir.

REKLAMLARIN DOĞRULUK VE DÜRÜSTLÜK İLKESİNE UYGUN OLMASI

Yönetmeliğin 7. maddesinde, reklamların,

• Haksız rekabete yol açmaması,
• Tüketicinin algılama düzeyinin göz önünde bulundurması ve
• Güvenini kötüye kullanmaması,

buna mukabil olarak hiçbir konuda tüketici doğrudan veya dolaylı olarak yanıltabilecek ifade veya görüntü içermemesi gerektiği vurgulanmıştır.

Bahsedilen bu aldatma ve yanıltmanın hangi konularda olmaması gerektiği yönetmeliğin 7. maddesinde sayılmış olsa da, bu sayma tahdidi nitelikte değil, yalnızca bir örneklemeden ibarettir. Dolayısıyla 7. maddenin 5. fıkrasında sayılan bu hallerin dışında bir hususta tüketiciyi aldatma veya yanıltma da ilgili yönetmelik hükümlerine aykırılık teşkil edecektir.

Ticari reklamların doğruluk ve dürüstlük esasına dayanması ile ilgili olarak yönetmelikte belirtilen bir diğer husus da tüketicinin ilgili kanun hükümlerince her halukarda sahip olduğu yasal hakların, tüketicilere fazladan sunulan bir hak gibi gösterilemeyeceğidir.

Reklamlarda yer alan araştırma sonuçları, bilimsel yayınlar ve terimler, istatistikler ve iddialar da, gerçekte sahip olmadıkları bir bilimsel temele sahipmiş gibi gösterilemeyecektir. Bu husustaki ispat yükü de işbu yönetmelik gereği reklam verenlerin üzerindedir.

KARŞILAŞTIRMALI REKLAMLARA İLİŞKİN SINIRLAMALAR

Ticari reklamlarda dürüst ve doğru reklam ilkelerine ek olarak karşılaştırmalı reklamlarda;

• Haksız rekabete yol açmaması,
• Karşılaştırılan mal veya hizmetlerin bir ya da daha fazla maddi, esaslı, doğrulanabilir ve tipik bir özelliğinin objektif olarak karşılaştırılması,
• Rakiplerinin fikri ve sınai haklarını, ticaret unvanı, işletme adı, ayırt edici işaretleri, malları, hizmetleri ve diğer özelliklerinin kötülememesi ve hatta bu konularda anlam karışıklığına yol açmaması,
• Karşılaştırılan malların aynı nitelikte olması ve karşılaştırılma yapılan şeyin tüketiciye fayda sağlayacak bir husus olması,
• Nesnel ve ölçülebilir, sayısal verilere dayanan iddiaların, bilimsel test, rapor veya belgelerle ispatlanması

ve benzeri unsurlar aranmaktadır.

REKLAMLARDAKİ İDDİALARDA İSPAT KÜLFETİ

Reklamlarda yer alan doğrulanabilir olgularla ilgili tanımlamalar, iddialar ya da örnekli anlatımlar;

• Üniversitelerin ilgili bölümlerinden veya
• Akredite olmuş ilgili test ve değerlendirme kuruluşlarından veya
• Bağımsız araştırma kuruluşlarından alınmış raporlar ile kanıtlanmak zorundadır.

Reklam verenlerin kendilerine ait laboratuvar veya merkezlerinde yaptırılan araştırma ya da çalışmaların ispat niteliğinde sayılabilmesi için, bu çalışmaların bilimsel geçerliliğinin üniversitelerin ilgili bölümlerince veya akredite olmuş ilgili test ve değerlendirme kuruluşlarınca teyit edilmesi gerekir.

REKLAMLARDA KÖTÜLEME VE TAKLİT YASAĞI

Reklamlar; hiçbir kişi, kurum veya kuruluşu, ticari ya da mesleki faaliyeti, malı ya da hizmeti, reklamı veya markayı aşağılayamaz, açıkça alay konusu edemez ve benzeri bir biçimde kötüleyemez.

Reklamlar, başka bir reklamın; metni, sloganı, görsel sunumu, müziği, ses efektleri ve benzeri unsurlarını tüketiciyi yanıltacak ya da karışıklığa yol açacak biçimde taklit edemez.

FİYAT BİLGİSİ İÇEREN REKLAMLARA İLİŞKİN SINIRLAMALAR

İşbu yönetmeliğe göre, fiyat hakkında eksik bilgi vermek veya anlam karışıklığına yol açmak suretiyle tüketiciler aldatılamaz. Ayrıca reklamlarda;

• Belirtilen fiyatın, ilgili mal ve hizmete ait tüm vergiler dahil toplam satış fiyatı olması ve reklamlarda belirtilen satış fiyatlarının “Türk Lirası”, “TL” veya “¨” şeklinde belirtilmesi,
• Mal veya hizmetin tesliminden doğan ve tüketici tarafından ödenecek giderlerin bulunması halinde bu giderlerin tutarı; tutarın belirli olmaması halinde ise hesaplanma yöntemi hakkında tüketicilerin bilgilendirilmesi,
• Taksit tutarlarının verildiği reklamlarda, reklamı yapılan mal veya hizmetin toplam fiyatı ve taksit sayısının, taksit tutarı ile birlikte ve okunabilir büyüklükte gösterilir veya sesli olarak belirtilmesi,
• Reklamlarda bir mal veya hizmetin, belirli yükümlülükleri yerine getirmek koşuluyla tüketicilere bedelsiz verileceği taahhüt ediliyor ise, buna ilişkin olarak tüketicilerin yerine getirmek zorunda olduğu yükümlülüklerin reklamın ana mesajında açıkça belirtilmesi,

ve benzeri hususların gerekliliği belirtilmiştir.

İNDİRİMLİ SATIŞ REKLAMLARINDAKİ SINIRLAMALAR

İndirimli satış reklamlarında uyulacak sınırlamalara ilişkin işbu yönetmelikte belirtilen temel hususlar;

• İndirimli satışın başlangıç ve bitiş tarihleri ile indirimli olarak satışa sunulan mal veya hizmetin miktarı sınırlı ise bu miktarın açık ve anlaşılır biçimde belirtilmesi,
• Hangi mal veya hizmetin indirimli satışa konu edileceği veya ne kadar indirim uygulanacağı (bu itibarla anlam karışıklığına yol açarak tüketicileri yanıltabilecek veya gerçekte olduğundan daha fazla indirim uygulanıyormuş izlenimi oluşturacak ifade veya görüntülere yer verilmemesi) ve
• Yapılan indirimin miktarı ve oranı hesaplanırken, indirimli fiyattan bir önceki fiyatın esas alınması gerektiği

şeklinde belirtilmiştir.

ÇEKİLİŞ, YARIŞMA VE PROMOSYON İÇERİKLİ REKLAMLARDAKİ SINIRLAMALAR

Gerçek piyasa değeri para ile ifade edilemeyen ve promosyon olarak verilen hediyeler hariç olmak üzere; mal veya hizmetlere yönelik olarak yapılan çekiliş, yarışma ve promosyon gibi pazarlama teknikleri kullanılarak yapılan reklamlarda uyulması gereken sınırlamalar;

• İkramiyelerin taahhüt edilenden farklı olmaması ve tüketicilerde oluşturulan makul beklenti düzeyini karşılaması,
• Reklamı yapılan mal veya hizmetlerin satın alınması halinde, tüketiciye ayrıca promosyon olarak hediye mal veya hizmetlerin veya ikramiyelerin de verileceği belirtiliyorsa, hediye veya ikramiye olarak verilecek mal veya hizmetlerin miktarı, gerçek piyasa değeri ile bunların verilmesine ilişkin geçerlilik süresinin belirtilmesi,
• Promosyon başlangıç ve bitiş tarihi, ikramiye çekiliş sonuçlarının duyuruluş şekli, malın teslimi ile hizmetin yerine getirilme tarihi ve koşullarının açıklanması

şeklindedir.

TANIKLI REKLAMLARDAKİ SINIRLAMALAR

Tanıklı reklamlara ilişkin olarak da ilgili yönetmelik, reklamda tanıklığına başvurulan kişi, kurum veya kuruluşun tanıklığının, bilgisine veya araştırma sonuçlarına dayanması gerektiğini ve gerçek olmayan tanık veya onay ifadelerine yer verilemeyeceğini belirtmiştir.

Reklamlarda tanıklığa ilişkin bir diğer yasak da, sağlık beyanlarına ilişkindir. Bu yasağa göre; doktor, diş hekimi, veteriner hekim ve eczacılar ile sağlık kuruluşlarının bir mal veya hizmete yönelik sağlık beyanında bulunduğuna ilişkin ya da bu izlenimi uyandıran herhangi bir görüntü, beyan veya atfa yer verilemeyecektir.

ÇEVREYE İLİŞKİN BEYANLAR İÇEREN REKLAMLARDAKİ SINIRLAMALAR

İlgili yönetmeliğe göre bu tür reklamlar, tüketicinin çevresel duyarlılığını veya bilgi eksikliğini istismar etmemelidir. Ayrıca bu tür reklamlarda, çevresel etki konusunda yalnızca akademik kuruluşlarca kabul görmüş bilimsel çalışmalara dayanan bulgular ve teknik gösterimler kullanılabilecektir.

GÖRSELLER İLE YAZILI VE SESLİ İFADELERİN SUNULUŞ USUL VE ESASLARI

Reklamlardaki bilgilerin;

• Tüketicinin algılayabileceği sürede ve biçimde iletilmesi,
• Ana vaadin esaslı unsurlarının reklamın ana mesajında açık ve anlaşılır şekilde belirtilmesi,
• Niteliği gereği alt yazı ve dipnota yer verilemeyecek reklamlarda (radyo reklamları, cep telefonu mesajları, bant reklam gibi) ana vaadin eksiksiz şekilde verilmesi şartıyla, tüketicilerin ayrıntılı bilgi alabilecekleri müşteri hizmetleri numaralarına veya internet sitesine yönlendirme yapılması ve
• Reklamlarda yer alan alt yazı, dipnot, ve durağan yazıların, okunabilir ve algılanabilir hızda ve büyüklükte olması

zorunlu tutulmuştur.

Ayrıca reklamlarda yer alan alt yazı, durağan yazı veya dipnotta yer alan bilgilerin, reklamdaki ana vaadin sağladığı avantajları tamamıyla ya da büyük ölçüde ortadan kaldıracak nitelikte olmaması ve ana vaatle uyumsuzluk içermemesi de zorunlu bir unsur olarak belirtilmiştir. Bu hüküm ele alındığında, reklamlardaki dipnot, alt yazı veya durağan yazıların içeriklerinin reklamın ana vaadi göz önünde bulundurularak belirlenmesi gerektiği ortadadır.

Yönetmeliğin 20, 21, 22. maddeleri ise reklamlarda yer alan alt yazı, durağan yazı veya dipnotlardaki yazıların boyutu, ekranda kalma süresi, yazı ile arka plan arasındaki kontrast, parlaklık, kelimeler ve satırlar arasındaki boşluk, yazıların reklam içeriğinde konumlandırılması hususlarında ayrıntılı düzenleme getirmiştir.

ÖRTÜLÜ REKLAM YASAĞI

Örtülü reklam, “reklam olduğu açıkça belirtilmeksizin yazı, haber, yayın ve programlarda, mal veya hizmetlere ilişkin isim, marka, logo ya da diğer ayırt edici şekil veya ifadelerle ticaret unvanı ya da işletme adlarının reklam yapmak amacıyla yer alması ve tanıtıcı mahiyette sunulması” olarak tanımlanmıştır. İşbu yönetmelik gereği de, her türlü iletişim araçlarında bu tanıma aykırı sesli, yazılı ve görsel olarak örtülü reklam yapılması yasaklanmıştır.

ÇOCUKLARA YÖNELİK REKLAMLAR HAKKINDAKİ SINIRLAMALAR

Çocukları etkileme olasılığı bulunan reklamlar ile çocukların oynadığı reklamlar, ilgili yönetmelik hükümlerince çok sayıda sınırlamaya tabii tutulmuştur. Buna göre bu tür reklamlar;

FİNANSAL HİZMETLERE İLİŞKİN REKLAMLARA GETİRİLEN SINIRLAMALAR

Yönetmelikteki işbu düzenlemeye ilişkin olarak,

• Faiz ve kar payı oranlarının yer aldığı reklamlarda, bu oranların doğru olarak belirtilmesi ve vade sonunda elde edilecek toplam tutarı etkileyecek koşullara yer verilmesi
• Kredi hizmetlerine ilişkin reklamlarda faiz ve kar payı oranlarına yer verilmesi durumunda; kredinin tüketiciye toplam maliyetinin aylık ve yıllık yüzde değeri açık ve anlaşılır bir biçimde reklamın ana vaadinde belirtilmesi,
• Kredi hizmetlerine ilişkin reklamlarda, kredinin türü ve vadesi, istenilen teminatlar ya da aranan diğer özellikler veya geri ödeme koşulları hususlarında tüketicinin aldatılmaması zorunludur.

Yönetmelikte, yukarıda açıklanan sınırlamalara, usul ve esaslara aykırı olarak gerçekleştirilen eylem ve/veya ihmaller, “aldatıcı eylem – aldatıcı ihmal – saldırgan ticari uygulama” olarak ayrıca listelenerek derlenmiştir.Yukarıda açıklanan sınırlamalar, usul ve esaslar çerçevesinde, işbu yönetmeliğe uygun olmayan reklamın veya ticari uygulamanın daha sonra düzeltilmesi veya telafi edilmesi, reklam verenin veya ticari uygulamada bulunan bulunanın tespit edilen aykırılığa ilişkin sorumluluğunu da ortadan kaldırmayacaktır.

Av. Gamze BAHATIR